Het beloofde tweede deel van het Gijsblog moet denk ik nog even wachten, omdat ik het voor mezelf relevanter vind om over mijn ervaring gisterenavond bij de premiere bij de Revisor van het Nationale Toneel te schrijven. Voor dat er morgen verhalen over in de kranten komen te staan, of in de woorden van een van de medewerkers aan de voorstelling “voor de toneelpolitie zich er mee gaat bemoeien!”
Het was een stevige bewerking van Theu Boermans, de regisseur, het stramien van het beroemde Gogol stuk was gehandhaafd, maar ieder facet van het stuk was aan de huidige omstandigheden aangepast, met ongelofelijk scherpe teksten waarin niets of niemand werd gespaard en waarbij toch de sfeer van het oorspronkelijke stuk werd gerespecteerd. En dat was wel zo overdonderend goed en scherp gedaan dat je wanneer je het stuk goed kende je kon verheugen op hoe de volgende scene zou worden aangepast. De komedie over corruptie in een Russisch provinciestadje was nu veranderd in een komedie over een Hollands provinciestadje over handjeklap, verduistering, achterover drukking van openbare en vooral Europese gelden. Over asielzoekers, over onverdraagzaamheid, over eigenbelang en nog eens eigenbelang onder het mom van het algemeen belang. Maar onder al het gelach, tussen de priemende one-liners en platvloerse handelingen, kierde eenzaamheid en diep verdriet. De asylzoeker gespeeld door een geweldige Mark Rietman straalde zoveel ongeluk in het zoeken naar een veilig plekje in de wereld uit, dat die alleen al de rechtvaardiging voor de bewerking was. Onvergetelijk. Niet eens een bewerking maar een verscherping van de oorspronkelijke figuur die in Gogol’s stuk niet eens zo belangrijk is. Joris Smit als de schijn-Revisor speelde een van zijn meest bevlogen rollen, het was enerverend om te zien hoe hij eenmaal van zijn verbazing bekomen voor een revisor te worden gehouden, zich genadeloos aan die nieuwe rol aanpaste en nog schandelijker van zijn nieuw verworven status misbruik maakte dan het corrupte stelletje wethouders van het fictieve stadje.
Als er ooit een schrijver is geweest die de beroemde zinsnede van Shakespeare te harte heeft genomen over het de Natuur de spiegel voor te houden, dan is het wel Gogol geweest, en als er ooit een regisseur van onze tijd dat motto genadeloos heeft uitgevoerd dan is het wel Boermans. Zelfs de raamvertelling die hij er bij heeft bedacht van het verwaarloosde dochtertje van het burgemeesters echtpaar diende Gogols priemende analyse van de menselijke zelfzucht.
Misschien luidt deze eigenzinnige bewerking wel een nieuw tijdperk in het Nederlands theater in! Ik bedoel hiermee het volgende: nu het toneel niet meer die onomstotelijke plek in onze maatschappij inneemt, nu het theater zijn belang steeds meer moet bewijzen, tegenover subsidierende overheden als wel tegenover het publiek, nu het zijn absolute noodzaak in onze samenleving steeds weer moet aantonen, nu de kijk en luister ervaring van het publiek door alle nieuwe over elkaar heen buitelende media zo fundamenteel is aangetast MOET het theater wel van tactiek veranderen wil het niet vermorzeld worden onder de wals van de televisie en de giga musical roller coasters, onder de game-industrie en de top tweehonderd op de nooit uitstervende radio. En kan het ook niet anders dan veranderen omdat het wezen van deze kunstvorm niet alleen door de eeuwen heen maar ook in de tijden die gaan komen, zijn voorspellende richtinggevende werking de kern van zijn bestaan blijft.
Het was ‘vroeger’ ondenkbaar om een woord aan de Revisor te veranderen, het was eenvoudig niet nodig om de actualiteit van het stuk anders dan met een grootse cast aan top-acteurs en een het stuk dienende regie ten tonele te voeren: ieder lid van het publiek begreep van af de eerste minuten van het stuk dat het een allegorie was, dat het een fabel was die men zelf naadloos over zijn eigen handelen kon leggen, dat het stuk een spiegel was waarin men zoals Gogol schreef zijn eigen tronie kon zien! Goed, men gaf zoiets niet grif toe, men zag eerder zijn buurman tot dat verwerpelijk handelen in staat, maar diep van binnen wist iedereen dat Gogol’s kritiek hem of haarzelf betrof. In onze dagen zit het met die voorzichtige neiging tot zelfkennis niet anders, alleen het theater is niet meer het middel gebleken om onze zwakheden bloot te leggen. Daar moest dus iets aan gebeuren moet Boermans gedacht hebben, dus moest Gogol maar weer eens van stal gehaald worden, zijn stuk biedt het sterkste scenario om maar eens goed van leer te trekken tegen overheden, partijgangers en gemeenteraadsleden! En met wat voor resultaat! Burgemeester van Aertsen zat in de zaal, en lachte dapper mee, ik zat schuin achter hem en ik vond hem nogal onrustig op zijn stoel rondschuiven, zijn lachjes waren schamper, maar hij moest wel meedoen aan de algemeen hilarische sfeer die er in de zaal heerste, wanneer De toneelburgemeester de plank weer eens genadeloos missloeg, wanneer die geen orde kon houden bij de ruziemakende en vooral ruziezoekende wethouders van divers partijplumage.
Mij trof nog een ander aspect in de voorstelling: het zang en musical parodie karakter! Weer toont een gerenommeerd theatergezelschap aan dat het dat genre fijnzinniger weet aan te pakken dan de giga producties in het `Circus theater. Nadat Orkater en het Ro theater er al met prestigieuze Musical Awards vandoor wisten te gaan, heeft het Nationaal Toneel zich bij dit rijtje aangesloten: de ongelofelijk goed gezongen en geensceneerde musical parodie op onder ander de smakeloze The Passion werd zo geweldig gespeeld en gezongen door een werkelijk gepassioneerde Joris Smit dat je er koud van werd. Een werkelijk unieke ervaring! Enfin een onderwerp dat maar eens serieus moet worden aangekaart en uitgezocht in een van onze kwalitietskranten waarin serieuze theatercritici zich ook meer en meer uitspreken over het musical genre.
Terug naar de Revisor: gaan!