Hans Croiset

Requiem voor de Onwerkelijkheid is de mooie, maar ongrijpbare titel van de nieuwe voorstelling van het ‘kaleidoskopische’ muziekgezelschap Silbersee van Romain Bischoff dat graag samenwerkt met anderen, in dit geval met acht zangers van Consensus Vocalis uit Enschede. De prachtige tekst van Toon Tellegen wordt door de 89-jarige acteur Hans Croiset gebracht in een barok universum van engelen, dieren en mensen.

De première van Requiem voor de Onwerkelijkheid was in kerkgebouw De Duif in het centrum van Amsterdam, een neobarokke kerk, gerestaureerd met behoud van het verval van beeldhouwwerk en schilderingen. De barokke vormgeving van het ‘requiem’ over leven en dood kon niet beter tot zijn recht komen dan hier. Vaak wist je even niet of engelen bij het interieur van de kerk hoorden of bij de vormgeving van het muziektheaterstuk.

Iets dergelijk geldt ook voor Hans Croiset die in de armen van een enorme engel wordt opgetild. Omdat hij zelf een oude, zwakke man is? Dat bleek niet het geval. Met zijn sterke dictie en grote professionaliteit droeg hij de hele avond. Hij speelde wel een oude vervallen man, maar hij was dat helemaal niet. Hij worstelde hier wel met de dood, maar lijkt daar zelf met al zijn vitaliteit nog lang niet aan toe.

Toon Tellegen, de Amsterdamse arts en verhalenschrijver, heeft een prachtige tekst geleverd (die ook als boek is uitgekomen, bij Querido). Een oude man ontmoet de dood en probeert die op alle manieren te slim af te zijn, totdat hij zelfs doet of hij naar hem verlangt om hem zo in de luren te leggen.

Maar wat houdt die dood in? Afscheid van wat Tellegen de ‘onwerkelijkheid’ noemt. De dood is werkelijker dan het leven, daar kan je weinig tegenin brengen. De man die Croiset speelt fantaseert daarover, vraagt zich af of er een hel bestaat, roept daarbij velen te hulp die hem voor zijn gegaan in de dood – ik herkende bijvoorbeeld de naam van Guus Rekers, ooit gewaardeerd criticus bij De Groene en daarna omstreden dramaturg van Croiset. Behoort hij nu ook tot de verdoemden?

De geserreerde woorden van Tellegen en Croiset krijgen een fascinerende vorm in vreemde dieren- en mensengestalten. Vrouwen met acht borsten die beeldschoon zingen, gigantische engelen die zich over Croiset ontfermen en zich bij hem neervlijen als voor een laatste liefdeskus. Een schijnbaar onbeholpen vormgegeven schaap als uiteindelijk de laatste gestalte van de dood. De vormgeving van Bart Hess en Douwe Jibma heet circulair en klimaatneutraal, maar is ook zeer indrukwekkend en ongrijpbaar in de donkere kerk. Deze voorstelling zal behalve in vele theaters ook in kerken van Enschede, Zwolle en Alkmaar te zien zijn.

We krijgen nieuwe beelden te zien van het gebied tussen leven en dood en de tijd die we daar al dan niet gedwongen doorbrengen. De muziek is van jazzmuzikant Corrie van Binsbergen, die zelf ook als gitarist meespeelt met het achtkoppige ensemble. De wonderschone zang klonk mij als eeuwenoude kerkmuziek in de oren, maar is wel degelijk speciaal hiervoor gecomponeerd in de stijl, zegt zij, van de dromerige, hedendaagse Finse componist Arvo Pärt.

Een indringende ode aan de eeuwige strijd met de dood die we niet kunnen winnen, maar waar we ons wel tegen kunnen proberen te verzetten net als Hans Croiset, Toon Tellegen en Romain Bischoff.